De Vredesconferentie van Stockholm 1917 - Achtergrond

De internationale sociaal-democratie is in 1914 uiteengevallen door het uitbreken van de wereldoorlog. In alle landen, oorlogvoerend of niet, tekenen zich drie stromingen af. Ter rechterzijde de Meerderheidssocialisten die, afhankelijk van hun nationale identiteit, tégen of juist vóór een aparte vrede met Rusland zijn. Ter linkerzijde zijn de internationalisten, revolutionairen en pacifisten verenigd in het Internationaal Socialistisch Comité (ISC). Doorgaans wordt deze groepering Zimmerwalders genoemd, naar hun eerste conferentie in 1915 in het Zwitserse Zimmerwald. Een middengroep poogt voorzichtig de relaties tussen de socialisten uit de oorlogvoerende landen te herstellen. Deze is vertegenwoordigd in het door de Belg Camille Huysmans aangevoerde Bureau van de Socialistische Internationale (BSI).

Het BSI besluit op 15 april 1917 zich in het neutrale Stockholm te vestigen. De Zimmerwalders doen het zelfde. Vanuit de BSI begint een 'Hollands-Skandinavisch Comité' voor een vredesconferentie te ijveren. Een derde gesprekspartner is de Petrogradse Arbeidersraad, waarin mensjewiki, bolsjewiki en socialistenrevolutionairen kort na de Februarirevolutie van 1917 (nog) vereend zijn.

In mei al wordt duidelijk dat de Britten, Belgen, Fransen en Russen nee tegen een conferentie zullen zeggen. Een schijnbaar eindeloze reeks bilaterale onderhandelingen, preliminaire vergaderingen, tripartite gesprekken en elkaar doorkruisende initiatieven volgt. De Zimmerwalders houden een conferentie in Stockholm om te besluiten of ze aan de Stockholm conferentie deel zullen nemen, en de Russen komen met een eigen vredesinitiatief. Als ten slotte na vier maanden de conferentie toch weer in de steigers staat, weigeren de regeringen van de Geallieerden, zoals de Britse Labour premier Lloyd George, paspoorten te verstrekken aan de afgevaardigden die naar Stockholm willen reizen. Vanaf augustus 1917 is het duidelijk dat de conferentie er nooit zal komen.

Achter alle 'kleine' discussies rond deze mislukte conferentie speelde de grote geschiedenis een rol. Leken de kansen op het militaire toneel te keren, dan werden ook wat Stockholm betreft de vlaggen weer verhangen. Zo had de aanvankelijk gereserveerde, later instemmende en tenslotte oncoöperatieve houding van Engelands Labourregering te maken met de inschatting van de kansen op een aparte Russisch-Duitse vrede. En zo zag Lenin naarmate de tijd vorderde steeds weidser perspectieven voor de bolsjewiki, waardoor hij minder energie wilde steken in een mogelijk succesverhaal van de Tweede Internationale. Brandhaarden van toen, zoals de vele autonomievraagstukken van etnische minderheden, de plaats van Turkije in Europa of de westerse inmenging in Iran, leken in veel opzichten op die van nu. De trucs en schaduwgevechten van de onderhandelaars in het socialistische kamp doen al evenzeer vertrouwd aan. Enkelen hunner kwamen na de oorlog aan de macht. Zo blijven, ondanks het uiteindelijke fiasco van dit vredesproject, hun motieven en gedragingen het waard bestudeerd te worden.